محاسبه استهلاک دارایی و نحوه شناسایی آن

مهم‌ترین عامل برای هر فرد یا شرکت دارایی اوست. دارایی یکی از مهم‌ترین مفاهیمی است که در هر جایی کاربرد داشته و می‌تواند تأثیر مستقیم در کسب و کارها و زندگی داشته باشد.

اما تابه‌حال شده که به استهلاک دارایی بر بخورید؟ آیا استهلاک دارایی را در سرمایه خود تجربه کرده‌اید یا خیر؟ در صورتی مشاهده عوامل آن چگونه می‌توان این نوع استهلاک را شناسایی و محاسبه کرد؟

یکی از مهم‌ترین و اصولی‌ترین مفاهیمی که در دنیای سرمایه وجود دارد استهلاک دارایی می‌باشد. استهلاک دارایی به طور کلی به معنای از بین رفتن و کاهش کیفیت چیزهایی می‌شود که قابل استفاده هستند.

اما مفهوم استهلاک دارایی به همین‌جا ختم نشده و نکات زیادی را در خود نهفته است. اگر می‌خواهید با آن آشنا شده و نحوه شناسایی و محاسبه اش را بدانید تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.

آشنایی با مفهوم استهلاک

قبل از هر کاری اولین چیزی که باید در این مقاله به آن بپردازیم مفهوم استهلاک است. استهلاک (به انگلیسی: Deprecation) یکی از مفاهیم مهمی است که به معنای کاهش ارزش یک دارایی یا کالا می‌باشد. توجه داشته باشید که این معیار برای کالاهای ثابت استفاده می‌شود. بگذارید این موضوع را با یک مثال برای شما توضیح دهیم:

زمانی که یک خودروی جدید خریداری می‌کنید، در واقع یک کالای ثابت را خریده‌اید؛ کالایی که از بخش‌های آن کم نشده و نه قابل استفاده است نه قابل مصرف. اما در صورتی که از این خودرو استفاده کنید، بخش‌ها و قطعاتی از آن دچار کاهش کیفیت می‌شوند. این کاهش کیفیت باعث کاهش ارزش خودرو می‌شود. به طور مثال اگر بدنه خودرو دچار خط و خش شود یا موتور آن آسیب جدی ببیند به طور قطعی ارزش خودرو کاهش پیدا می‌کند. به این کاهش ارزش استهلاک می‌گویند.

شما قسمتی از خودرو را مصرف نکرده‌اید؛ اما با استفاده از آن باعث کاهش ارزش نهایی خودروی خود شده‌اید. این موضوع برای دارایی‌ها نیز صدق می‌کند. دارایی‌هایی وجود دارند که حتی در صورت مصرف نکردن نیز دچار کاهش ارزش می‌شوند. به این کاهش ارزش، استهلاک دارایی گفته می‌شود.

تعریف استهلاک دارایی بر اساس تعاریف حسابداری

نکته مهمی که باید درباره استهلاک دارایی بدانید این است که استهلاک دارایی برای شرکت‌ها و کسب و کارها اهمیت بسیار زیادی دارد.

به‌طوری‌که باید توسط یک حسابدار محاسبه شده و در سود و زیان سالیانه شرکت ثبت شود؛ اما تعریف استهلاک بر اساس تعاریف حسابداری چگونه است؟ اگر بخواهیم خیلی ساده این موضوع را برای شما توضیح دهیم باید بگوییم که استهلاک دارایی از نظر مفاهیم حسابداری به معنای تعریف زیر هستند: ( برای اطلاعات بیشتر درباره مبحث حسابداری مقاله آموزش استانداردهای حسابداری را مطالعه کنید )

بهای نهایی دارایی ثابت منهای ارزش اسقاط آن، تقسیم بر مدتی که عمر مفید آن دارایی برآورد می‌شود.

توجه داشته باشید که این سرشکن شدن باید به روش‌های منظم و اصولی انجام بشود. به همین دلیل است که آشنایی با روش‌های محاسبه استهلاک دارایی یکی از مهم‌ترین نکاتی است که باید به آن مسلط باشید.

روش‌های مختلفی برای این کار وجود دارند که باید توسط حسابدارهای یک شرکت انجام شده و در برنامه مالی شرکت ثبت شود.

استهلاک دارایی ثابت چیست؟

حال می‌رسیم به مهم‌ترین بخش مقاله یعنی بررسی استهلاک دارایی ثابت. تمامی شرکت‌های بزرگ علی‌الخصوص شرکت‌هایی که سرمایه و دارایی‌های خود را در کالاهای ثابت سرمایه گذاری کرده‌اند دارای دارایی‌های ثابت هستند؛ به طور مثال شرکتی تجهیزات، ماشین آلات، املاک و… را خریداری کرده و به عنوان سرمایه خود قرار داده است.

همچنین برای آگاهی از بازار سرمایه بخوانید: معرفی کامل بازار مالی یا بازار سرمایه

این دارایی‌ها در واقع مواردی هستند که نمی‌توان آن‌ها را در طول یک سال مصرف کرد؛ اما می‌توان از آن‌ها کسب درآمد داشت. این دارایی‌ها را به عنوان دارایی ثابت (به انگلیسی: Fixed Assets) نیز می‌نامند.

حال با تعریفی که از مفهوم استهلاک دارایی در بخش قبلی داشتیم می‌دانیم که این کالاها در صورت استفاده در یک بازه طولانی مدت مانند ۵ الی ۱۰ سال دچار استهلاک دارایی می‌شوند.

استهلاکی که این دارایی‌ها به آن دچار می‌شوند باعث کاهش ارزش پله‌ای آن‌ها شده و در نهایت ارزش نهایی دارایی و سرمایه شما را کم می‌کند. به این کاهش همان استهلاک دارایی اطلاق می‌شود.

کاربرد استهلاک دارایی برای شرکت ها

تا این جا به طور کامل مفهوم استهلاک دارایی را برای شما بررسی کردیم. اما یک نکته بسیار مهم وجود دارد که باید به آن مسلط باشید و آن هم کاربردها و استفاده‌ هایی است که شرکت‌ها از مفهوم استهلاک دارایی‌ های خود دارند. شرکت‌ها باید میزان استهلاک دارایی را مشخص کنند که به زمان استفاده مفید آن دارایی دست پیدا کنند.

این موضوع می‌تواند در پرداخت‌های مالیاتی شرکت نیز مؤثر باشد. به طور مثال اگر شرکتی یک کامیون خریداری کرده و میزان مالیات آن را محاسبه کند، می‌تواند در یک بازه کوتاه مدت از آن استفاده بیشتری کرده و باعث افزایش استهلاک دارایی آن شود. در چنین شرایطی مبلغ مالیاتی که برای این کامیون باید پرداخت شود نیز کاهش پیدا می‌کند. ( درباره سامانه مودیان مالیاتی بیشتر بدانید. )

دلایل استهلاک دارایی

استهلاک دارایی ممکن است به دلایل مختلفی رخ بدهد. در صورتی که یک شرکت بخواهد به بهترین شکل از این استهلاک دارایی استفاده کرده یا آن را ردیابی کند، باید به دنبال دلایل آن در سیستم مالی خود باشد.

مهم‌ترین دلایلی که موجب رخ دادن استهلاک دارایی می‌شود ؛

• استفاده کارآمد شرکت از دارایی مورد نظر
• فرسوده و خراب شدن
• رشد تکنولوژی و تولید قطعات جدیدتر و باکیفیت‌تر
• محدودیت زمانی مانند تاریخ منقضی شدن
• نایاب شدن در صورت تغییر تقاضا
• حوادث
• و دلایل دیگر…

اگر بخواهیم اصولی به دنیای اطراف خود نگاه کنیم هیچ کالا یا دارایی وجود ندارد که مستهلک نشود. از ساده‌ترین وسایل گرفته تا حتی کشورها. اقتصاد یک کشور نیز دچار استهلاک می‌شود و مسئولین آن هستند که باید برای این موضوع راه حلی پیدا کنند.

هزینه استهلاک چیست؟

از مفاهیم مهم دیگری که برای استهلاک دارایی وجود دارد هزینه استهلاک (به انگلیسی: Deprecation Expense) می‌باشد. هزینه استهلاک یکی از پراهمیت‌ترین مواردی است که شرکت‌ها و سازمان‌ های دارایی باید آن را در نظر گرفته و به محاسبه آن بپردازند.

در واقع مدیران و حسابداران یک شرکت با محاسبه هزینه‌های استهلاک یک کالا یا تجهیز می‌توانند بهترین تصمیمات را برای آینده دارایی‌ها و شرکت اتخاذ کنند. هزینه استهلاک به معنای این است که چقدر از ارزش اصلی دارایی در مدت زمان استفاده از آن کم شده است.

روش‌های محاسبه استهلاک دارایی

حال که به طور کامل با مفاهیم مهم استهلاک دارایی آشنا شدیم، باید کمی بیشتر در موضوع ریز شده و روش‌هایی که برای محاسبه آن ارائه شده است را بررسی کنیم. این روش‌ها شامل موارد زیر هستند:

استهلاک نوع فعالیت و مصرف

یکی از مهم‌ترین روش‌هایی که برای محاسبه استهلاک دارایی یک شرکت یا کسب و کار وجود دارد روش محاسبه نوع فعالیت و مصرف است. در این نوع روش تنها چیزی که مورد بررسی قرار می‌گیرد نحوه استفاده از دارایی می‌باشد و زمان در آن اهمیتی ندارد.

فرض کنید شرکتی در فصل بهار صادرات خود را انجام می‌دهد. این شرکت تنها در 3 ماه اول سال از تریلی‌های خود برای صادر کردن محصولاتش استفاده می‌کند. در ۹ ماه باقی مانده سال تریلی‌ها بدون استفاده می‌مانند. در چنین شرایطی تنها باید استهلاک دارایی را در شرایطی که تریلی از آن استفاده شده است محاسبه کرد.

استهلاک تشدیدی

روش دیگری برای محاسبه استهلاک دارایی وجود دارد به نام روش استهلاک تشدیدی. اما این روش چگونه استهلاک یک دارایی را محاسبه می‌کند؟

استهلاک تشدیدی در واقع به معنای این است که استهلاک با تشدید بالایی شروع شده و با گذشت زمان دچار کاهش یا نزول شود. این نوع معمولاً مربوط به دنیای تکنولوژی بوده و برای آن مورد استفاده قرار می‌گیرد.

استهلاک خط مستقیم با هزینه ثابت

روش محاسبه استهلاک دارایی به صورت مستقیم محبوب‌ترین و ساده‌ترین روش‌ های محاسبه این معیار می‌باشد. این روش به سادگی میزان استهلاک یک کالا یا دارایی را به شما ارائه میدهد و در تمام طول عمر به صورت ثابت برای آن در نظر گرفته می‌شود.

در این روش، قیمت فروش دارایی که شرکت پس از استفاده از آن به دست می‌آورد را از قیمت خرید کم می‌کنند. سپس عدد به دست آمده بر تعداد سال‌های پیش‌بینی شده برای استفاده، تقسیم می‌شود. در چنین حالتی می‌توان یک استهلاک ثابت را به دست آورده و آن را به عنوان هزینه‌ای ثابت برای استفاده از کالا در نظر گرفت.

معایب روش‌های محاسبه استهلاک

روش‌هایی که برای محاسبه استهلاک دارایی و کالاها بررسی کردیم علاوه بر مزایای فوق‌العاده‌ای که به شما ارائه می‌دهند، دارای معایبی نیز هستند. این معایب به شرح زیر می‌باشند:

• این را می‌دانیم که هیچ کدام از روش‌های استهلاک بدون نقص و سختی نیستند. در هر کدام از این روش‌ها عمر مفید یک کالا تخمین زده شده و در واقع مورد پیش بینی قرار می‌گیرد. به همین دلیل می‌توان گفت که پیش بینی عمر مفید یک دارایی به آسانی و دقت انجام نمی‌شود.
• از دیگر عیب‌هایی که برای این روش‌ها وجود دارد این است که برآورد کردن عمر مفید یک کالا، ارزش اسقاط و بهای تمام شده برای آن بر اساس یک سری پیش بینی‌های اولیه بوده و به همان شکل اول باقی خواهد ماند. از طرف دیگر پیشرفت تکنولوژی باعث شده تا ابزارهای جدید با فناوری‌ها و پیچیدگی‌های جدیدی وارد بازار شوند. محاسبه استهلاک این تجهیزات بسیار سخت‌تر و دشوارتر خواهد بود و ممکن است با خطاهایی نیز مواجه شود.

چرا نباید هزینه استهلاک را کامل و به صورت یکجا ثبت کنیم؟

و اما در انتهای مقاله نکته مهمی وجود دارد که هر کسی برای محاسبه هزینه استهلاک دارایی باید آن را در نظر بگیرد. بسیاری از افراد از ما می‌پرسند که چرا نباید هزینه استهلاک دارایی را به صورت یک جا و کامل محاسبه کرد؟

در پاسخ به این سوال باید گفت که هزینه‌های استفاده از هر نوع دارایی به صورت سالیانه فرق می‌کند. به همین دلیل است که باید این شناسایی به شکل سالیانه انجام شود.

از طرف دیگر این را نیز باید در نظر داشت که این دارایی‌ها به صورت تدریجی سودآور بوده و تمام این سودها باید به شکل دقیقی در سیستم حسابداری شرکت گزارش شوند. همین موضوع باعث می‌شود تا یکجا حساب کردن استهلاک دارایی اشتباهی محض محسوب شود. ( درباره انواع گزارش در نرم افزار حسابداری بیشتر بدانید. )

سخن پایانی

در این مقاله سعی کردیم شما عزیزان را با یکی از مهم‌ترین مفاهیم بازارهای مالی و سرمایه آشنا کنیم و آن هم استهلاک دارایی بود. افرادی که در زمینه حسابداری فعالیت می‌کنند با این مفهوم به طور کامل آشنا هستند؛ استهلاک به طور کلی به معنای کاهش ارزش یک کالا یا دارایی می‌باشد که حتی در صورت استفاده درست نیز به آن مبتلا خواهید شد. اما این تنها نکته‌ای نیست که باید درباره استهلاک دارایی بدانید.

استهلاک را نمی‌توان همین‌طور و بدون انجام هیچ کاری شناسایی کرد. این کار تخصص حسابدارانی است که در بخش مالی شرکت‌ها کار می‌کنند.

روش‌های مختلفی برای محاسبه و شناسایی استهلاک دارایی وجود دارد که تمامی این روش‌ها را در این نوشته برای شما بررسی کردیم. امیدواریم با مطالعه این مقاله به طور کامل با مفهوم استهلاک سرمایه یا دارایی آشنا شده باشید.